Projekt ustawy o fundacji rodzinnej stanowi – jak czytamy w uzasadnieniu zamieszczonym na stronach Kancelarii Premiera – odpowiedź na postulaty firm rodzinnych, które mierzą się, lub będą mierzyć w niedalekiej przyszłości z koniecznością przekazania przedsiębiorstwa następcom prawnym. Jest to tym istotniejsze, że – jak wynika z powołanych tam danych – w Polsce blisko 830 tys. firm stanowią firmy rodzinne.
Projekt został przekazany do konsultacji publicznych, w wyniku których dokonano istotnych zmian w projekcie. Artykuł omawia zaktualizowaną na dzień 15 października 2021 r. wersję projektu ustawy o fundacji rodzinnej wyszczególniając zmiany wprowadzone względem pierwotnego projektu ustawy.
Złagodzony zakaz działalności
Zmieniony projekt przewiduje odstępstwa od zakazu wykonywania działalności gospodarczej przez fundację rodzinną w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do zarządzania majątkiem i inwestowania go w celu jego pomnażania. W związku z tym dopuszczalna będzie, pod pewnymi dodatkowymi warunkami, m.in. działalność polegająca na zbywaniu mienia, najmie, dzierżawie mienia, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych.
Transakcje z udziałem beneficjentów, czy spółek kapitałowych lub osobowych (w których odpowiednio fundacja rodzinna posiada bezpośrednio udziały lub akcje albo uczestniczy jako wspólnik) będą wymagały użycia płatniczego rachunku fundacji rodzinnej.
Fundatorem fundacji rodzinnej będzie mógł być także wstępny, a darczyńcą na jej rzecz – trust.
Fundacja rodzinna w organizacji
Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Od tego momentu – to nowość – będzie mogła we własnym imieniu zarządzać posiadanym majątkiem i zapewniać jego ochronę. W szczególności będzie mogła nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Ustawa, wedle zaktualizowanego projektu, nakazuje stosować odpowiednio do fundacji rodzinnej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie – przepisy dotyczące fundacji rodzinnej.
Beneficjenci
Nowy projekt określa obowiązki fundacji w stosunku do beneficjentów. Odpowiedzialność za aktualizację listy beneficjentów po utworzeniu fundacji rodzinnej oraz za jej aktualność, a także za informowanie beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu spoczywać będzie na zarządzie. Projekt w nowym brzmieniu określa zasady przetwarzania danych beneficjentów.
Organy fundacji rodzinnej
Nowy projekt doprecyzowuje zasady, według jakich odbywać się będą posiedzenia fundacji rodzinnej. Odbywać się one będą w jej siedzibie, bądź w innym miejscu, jeśli przewiduje to statut albo wszyscy członkowie organu wyrażą na to zgodę. Posiedzenia zwoływać będzie przewodniczący organu z własnej inicjatywy lub na wniosek członka organu.
Odstępstwo od jawności głosowań projekt przewiduje w odniesieniu do wyborów, wniosków o odwołanie członków organów fundacji rodzinnej, pociągnięcia ich do odpowiedzialności oraz w sprawach osobowych. Na wzór przepisów k.s.h., odwołany członek zarządu będzie uprawniony i obowiązany do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności fundacji rodzinnej i sprawozdania finansowego.
Istotnie doprecyzowane zostały przepisy dotyczące wynagrodzenia członków zarządu i rady protektorów. Jeśli nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, będą oni pełnić funkcję bez wynagrodzenia. Regulacja we wcześniejszym brzmieniu nie zakładała w ogóle pełnienia funkcji bez wynagrodzenia.
Rozszerzono katalog spraw, które wymagają uchwały zgromadzenia beneficjentów. W miejsce dotychczasowych „spraw wymienionych w ustawie lub statucie” przewidziano wymóg uchwały ww. organu dla:
- rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania zarządu z działalności fundacji rodzinnej oraz sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za ubiegły rok obrotowy,
- udzielenia absolutorium członkom zarządu fundacji rodzinnej z wykonania przez nich obowiązków,
- innych spraw wymienionych w ustawie lub statucie.
Zmodyfikowane zostały zasady ponoszenia odpowiedzialności członka organu, która obecnie wiązana będzie ze szkodą wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu. W dalszym ciągu przesłanką wyłączającą odpowiedzialność jest brak winy członka organu.
Zakres obowiązkowego audytu, przeprowadzanego po zakończeniu każdego roku obrotowego, został poszerzony o kontrolę zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych. Audytorem, przy spełnieniu dodatkowych warunków, może być nie tylko – jak pierwotnie przewidziano – biegły rewident, doradca podatkowy, radcy prawny, czy adwokat, ale także firma audytorska.
Kontrola sądowa i administracyjna
Zmodyfikowano przepisy dotyczące możliwości wytoczenia powództw o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały organów fundacji rodzinnej. Stosownie do nowego brzmienia projektu powództwo o uchylenie uchwały dopuszczalne jest w razie jej sprzeczności ze statutem oraz celami fundacji rodzinnej, zaś powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały – w razie jej sprzeczności z ustawą. Nie zmieniły się terminy wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały. Z kolei w odniesieniu do drugiego z omawianych powództw – termin mija z upływem 6 miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wiadomość o uchwale, nie później jednak niż z upływem 2 lat od dnia powzięcia uchwały.
Rozwiązanie i likwidacja fundacji rodzinnej
Istotne zmiany dokonane zostały w zakresie przepisów dotyczących rozwiązania i likwidacji fundacji rodzinnej. Związane jest to przede wszystkim z tym, iż ustawodawca zrezygnował z odwołania do k.s.h. i odpowiedniego stosowania przepisów art. 461-477, dodając stosowne przepisy do projektowanej ustawy. Projekt określa obecnie, kto może być likwidatorem, jakie są jego obowiązki oraz jakie są zasady prowadzenia likwidacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej w tym czasie. Nowe przepisy wskazują, w jaki sposób zostaną zaspokojeni wierzyciele fundacji rodzinnej.
Rejestr fundacji rodzinnych
Projekt ustawy w nowym brzmieniu przewiduje ustanowienie rejestru fundacji rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Rejestr w ograniczonym zakresie będzie jawny. Określono, jakie dane podlegają zgłoszenia i jakie załączniki należy przedłożyć. Pierwotnie zakładano umieszczenie przepisów dotyczących rejestru w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym.
Zmiany w innych przepisach
Projekt w nowym brzmieniu dokonuje zmian również w przepisach spadkowych i podatkowych. Wśród tych pierwszych za najistotniejszą uznać należy możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku.
Zwolnione od podatku od spadków i darowizn będzie nabycie świadczeń (których przedmiotem jest mienie wniesione do fundacji przez fundatora) fundacji rodzinnej przez samego fundatora i osoby należące do jego najbliższej rodziny. Krąg podmiotowy został poszerzony o zięcia, synową i teściów. Zwolnienia nie będzie się jednak stosować w stosunku do świadczeń pochodzących z dochodów lub przychodów fundacji rodzinnej, które korzystały ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych z zysków kapitałowych i odsetek.
W zakresie podatku dochodowego od osób prawnych projekt wprowadza nowe zwolnienia przedmiotowe dotyczące przychodów z zysków kapitałowych oraz z tytułu odsetek fundacji rodzinnych.
Członkowie organów zarządzających będą odpowiadać solidarnie za zaległości podatkowe fundacji rodzinnej w organizacji
Wprowadzone zmiany do projektu ustawy o fundacji należy ocenić pozytywnie. Na szczególną aprobatę zasługuje wprowadzenie co prawda warunkowej i mocno okrojonej, jednak konkretnej przesłanki do prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację. Fundacja rodzinna będzie mogła zając się inwestowaniem pasywnym majątku uzyskanego od fundatora, np. najem nieruchomości lub obrót papierami wartościowymi w celu realizacji świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji.
Ponadto, zaktualizowany projekt ustawy o fundacji zlikwidował ograniczenia nakładane na beneficjentów fundacji związane z ich bezpośrednim wpływem na działania podejmowane przez fundacją. Pierwotny projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewidywał, iż zasiadający odpowiednio w radzie protektorów oraz zarządzie beneficjenci łącznie nie mogli posiadać więcej niż połowy głosów w każdym z tych organów. Takie zapisy ograniczały rolę beneficjentów w wykonywaniu sukcesji majątku rodzinnego pomimo deklaracji projektodawców ustawy o fundacji rodzinnej, stosowanie tej instytucji w polskim systemie prawnym miało wspierać proces przekazywania sterów w firmach rodzinnych. Zaktualizowany projekt ustawy o fundacji rodzinnej zniósł ograniczenia co do liczby beneficjentów fundacji uprawnionych do zasiadania w zarządzie oraz radzie protektorów.
Kierunek zmian do projektu ustawy o fundacji rodzinnej uwzględniającej głosy płynące z konsultacji społecznych wygląda bardzo obiecująco. Niestety dużo gorzej prezentuje się kwestia związana z terminem wejścia w życie ustawy o fundacji rodzinnej. Zaktualizowany projekt ustawy przesunął możliwą datę rozpoczęcia obowiązywania ustawy z pierwotnie ustalonego 1 stycznia 2022 na 1 czerwca 2022 r. Upłynęły już 2 miesiące od nowego terminu wejścia w życie ustawy, a na dzień dzisiejszy nie widać horyzontu daty, kiedy konkretny projekt ustawy trafiłby pod obrady Sejmu. Pozostaje uzbroić się w cierpliwość.