W ślad za krajami zachodniej Europy do polskiego systemu prawnopodatkowego trafi nowa instytucja, której zadaniem jest ułatwienie sukcesji wielopokoleniowych przedsiębiorstw. 26 stycznia 2023 r. Sejm ostatni już raz poddał pod głosowanie zaproponowany projekt ustawy o fundacji rodzinnej, wobec czego znamy już jej ostateczny kształt. Aktualnie ustawa ta czeka na podpis Prezydenta.
Z uzasadnienia do ustawy wprowadzającej fundację rodzinną do polskiego systemu prawnopodatkowego możemy bowiem przeczytać, że fundacja rodzinna to organizacja mająca na celu „wielopokoleniową sukcesję przedsiębiorstwa”, zapewniająca akumulację, ochronę majątku rodzinnego zgodnie z wolą fundatora, a przy tym ułatwienie sukcesji polskich przedsiębiorstw, dalej niż do drugiego pokolenia. Wobec czego instytucja samej fundacji rodzinnej została powołana do życia w celu ochrony samych przedsiębiorstw przed negatywnymi konsekwencjami procesów sukcesyjnych, które bardzo często przekładają się na brak zainteresowania w kontynuowaniu danej profesji przez samych spadkobierców lub ich znaczną liczbą i brakiem porozumienia się co do kwestii organizacyjnych danego przedsiębiorstwa.
Założenia powstania nowej instytucji
Jak wspomnieliśmy powyżej, zadaniem fundacji rodzinnej jest przede wszystkim ochrona wypracowanego majątku, co w perspektywie kilku pokoleń powinno przełożyć się na efektywny rozwój samego przedsiębiorstwa. Dlatego z założenia, instytucja ta ma za zadanie ochronę przedsiębiorstw, które w związku z sukcesją rodzinną mogłyby doświadczyć różnego rodzaju problemów z tym związanych.
Jak wynika z przedmiotowej ustawy oraz uzasadnienia do niej, zadaniem fundacji rodzinnej będzie nie tylko gromadzenie i zarządzanie majątkiem. W ramach swoich obowiązków fundacja rodzinna będzie zobowiązana również do różnego rodzaju świadczeń na rzecz i w interesie wskazanych przez fundatora beneficjentów. Beneficjentami fundacji mogą być osoby fizyczne (w tym jej fundator) lub organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Warunkiem w tym wypadku nie jest konieczność spokrewnienia z fundatorem.
Zaprezentowana ustawa oraz opisany w niej mechanizm działania samej fundacji rodzinnej pozwala na jej wykorzystanie w dość plastyczny sposób, bowiem sama fundacja nie musi służyć wyłącznie sukcesji. Dlatego istotne jest zaplanowane i przemyślane jej utworzenie, zwłaszcza sporządzenie odpowiednich postanowień statutu.
Proces założenia fundacji rodzinnej
Jak wskazuje na swojej stronie Ministerstwo Rozwoju i Technologii[1] fundacja rodzinna jest środkiem do celu – funkcjonowania przedsiębiorstwa przez pokolenia i zabezpiecza potrzeby finansowe jej beneficjentów. Dlatego właśnie samą fundację rodzinną można powołać do życia tak naprawdę w pięciu krokach, tj. poprzez:
- Złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim albo w testamencie.
- Sporządzenie statutu zawierającego reguły działania fundacji rodzinnej.
- Przekazanie majątku na fundusz założycielski.
- Ustanowienie organów fundacji rodzinnej.
- Wpisanie fundacji rodzinnej do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.
Przy czym warto dopowiedzieć, że założyć fundację rodzinną może jedna lub kilka osób fizycznych. Istotnym jest tutaj fakt, że nie muszą one być ze sobą spokrewnione. Minimalny fundusz założycielski wynosi 100 tys. złotych, jednak w tym przypadku w odróżnieniu od spółek kapitałowych fundator nie otrzyma za wniesione aktywa żadnego ekwiwalentu (tj. udziały lub akcje). A zatem sam fundator nie jest właścicielem fundacji i nie przysługują mu z tego tytułu do niej żadne prawa udziałowe.
Istotnym w tym wypadku jest także fakt, że sama fundacja będzie odpowiadać za długi fundatora tylko w ograniczonym zakresie, tj. te powstałe przed powstaniem samej fundacji i do wysokości jej majątku. Sam fundator natomiast nie będzie ponosił odpowiedzialności za działania fundacji.
Organy fundacji rodzinnej
Co do zasady fundacja rodzinna będzie działać przez swój zarząd i będzie podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej. Warto jednak wspomnieć, że obowiązek ustanowienia dodatkowego organu w postaci rady nadzorczej powstanie w momencie wskazania więcej niż 25 beneficjentów fundacji. W takim wypadku rada nadzorcza będzie obok zarządu sprawować pieczę nad działaniami fundacji rodzinnej.
Wspomniani beneficjenci mają pełnić również szczególną rolę, bowiem będą oni się zbierać w określonych przypadkach i wykonywać odpowiednie dla nich role np. zatwierdzać sprawozdanie finansowe samej fundacji. Taka rola ma zapewnić niezbędny wpływ na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.
Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej
Zaprezentowana ustawa w dalszym ciągu utrzymuje co do zasady, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną. Takie działanie oczywiście znajduje swoje uzasadnienie w znaczącym ograniczeniu ryzyk jakie niesie ze sobą prowadzenie działalności i wynikająca z tego konieczność ochrony wnoszonego do samej fundacji majątku. Fundacja rodzinna ma bowiem z założenia służyć ochronie majątku, a nie jego pomnażaniu.
Wyjątkiem od tej zasady jest jednak działalność polegająca m.in. na:
- zbywaniu mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
- najmie, dzierżawie lub udostępnianiu na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem,
- przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą,
- nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
- udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek,
- obrocie zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Regulacje spadkowe
Ustawa w znaczącym stopniu nowelizuje również przepisy samego prawa spadkowego. Zmiana tyczy się części przepisów dotyczącej zachowku tj. uprawnienia bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawa do spadku. W nowelizacji tej regulacji przewidziano bowiem:
- możliwość zrzeczenia się zachowku,
- rozłożenia go na raty,
- odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości.
Ponadto świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego do zachowku obniża jego wartość.
Zgodnie z opublikowaną ustawą, sama fundacja rodzinna będzie mogła również odpowiadać za zobowiązania, w tym alimentacyjne, fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej (będzie to odpowiedzialność solidarna) a za zobowiązania alimentacyjne powstałe także po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna (w tym wypadku będzie to odpowiedzialność subsydiarna). Przy czym zabezpieczenie finansowe osób, wobec których fundator ma obowiązki alimentacyjne powinno następować w pierwszej kolejności.
Kwestie związane z opodatkowaniem fundacji rodzinnej
Powstała fundacja rodzinna będzie specyficznym podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych, ponieważ formalnie w większości przypadków będzie z niego zwolniona. Oznacza to, że dochody fundatora oraz samych beneficjentów otrzymane z fundacji rodzinnej podlegające przepisom o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Wobec czego nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej różnego rodzaju świadczeń lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej będzie oznaczało ich opodatkowane tylko podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Stawka tego podatku uzależniona będzie od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem. Ustawa przewiduje również zwolnienie w przypadku fundatora oraz osób bliskich należących do tzw. „grupy zero” w stosunku do fundatora, określonej w ustawie o podatku od spadków i darowizn, tj. małżonka, zstępnego, wstępnego, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Natomiast w przypadku pozostałych osób proponuje stawkę w wysokości 15%.
Ponadto powstałe fundacje rodzinne zostaną objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Zwolnieniem podatkowym objęte będzie nieodpłatne nabycie majątku np. od fundatora. Oznacza to, że wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek będzie neutralne podatkowo. Zwolnione z podatku dochodowego będą również dochody osiągnięte przez fundację rodzinną z działalności prowadzonej przez nią w zakresie dozwolonym przez ustawę.
Powyższe zwolnienie do podatku dochodowego nie będzie miało jednak zastosowania w przypadku świadczeń dokonywanych przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta lub fundatora oraz od mienia przekazanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W tym zakresie fundacja rodzinna będzie opodatkowana stawką 15% od wartości świadczenia przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio na rzecz beneficjenta lub fundatora albo opodatkowany będzie przychód odpowiadający wartości przekazanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Zwolnienie nie znajdzie również zastosowania do fundacji rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą inną, niż działalność gospodarcza, której prowadzenie przez fundację rodzinną dopuszczają przepisy ustawy.
Wejście w życie
Zgodnie z zaproponowanym vacatio legis, ustawa ma wejść w życie 3 miesiące po jej ogłoszeniu, a zatem założenie fundacji rodzinnej stanie się możliwe już w pierwszej połowie roku.
W ramach naszej oferty doradzamy i obsługujemy przedsiębiorców planujących sukcesję swoich firm na młodsze pokolenia. Dlatego też w przypadku gdyby byli Państwo zainteresowani założeniem polskiej fundacji rodzinnej lub potrzebowali wsparcia w zaplanowaniu samej sukcesji międzypokoleniowej przedsiębiorstwa to zapraszamy do kontaktu. W ramach naszej współpracy zapewnimy Państwu merytoryczne wsparcie podczas całego procesu oraz wskażemy korzyści wynikającej z przeprowadzenia sukcesji w formie fundacji rodzinnej.
[1] Informacje nt. fundacji rodzinne stan na dzień 31.01.2023 r. link: https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/fundacja-rodzinna