We wrześniu 2019 r., w ramach pracy nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opublikowało „Zieloną Księgę” Fundacji rodzinnej. Publikacja objaśnia problem sukcesji i opisuje samą fundację rodzinnej. Punktem wyjścia zaś do szerszej charakterystyki proponowanego modelu krajowego jest streszczenie wybranych modeli zagranicznych fundacji rodzinnych.
Wspólną cechą fundacji rodzinnych funkcjonujących za granicą, będących przedmiotem zainteresowania i porównań Ministerstwa, jest realizowanie celów określonych przez założyciela (fundatora) w oparciu o posiadany majątek, który można odpowiednio zabezpieczyć przed jego utratą. Fundatorzy mają swobodę zarówno w określeniu zasad zarządzania fundacją i jej funkcjonowania, jak i celu, dla którego zostaje ona powołana. Fundacje rodzinne przeważnie posiadają osobowość prawną. Mogą być tworzone przez fundatora za jego życia, na podstawie aktu fundacyjnego, albo po jego śmierci (na podstawie testamentu). Majątek fundacji stanowi jej odrębną własność.
Fundator musi określić cel – ważne, żeby był zgodny z prawem powszechnym – działania fundacji rodzinnej i jej beneficjentów. Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą być osoby z rodziny fundatora, sam fundator lub osoby z nim niespokrewnione, a także różne instytucje. Fundator też ustala szczegółowe zasady zarządzania i nadzoru nad fundacją rodzinną oraz ustanawia jej statut.
Jak wynika z Zielonej Księgi, krajami europejskimi, w których można utworzyć fundację rodzinną, są w szczególności: Austria, Belgia, Holandia, Liechtenstein, Malta, Monako, Niemcy, Szwajcaria i Szwecja. W ślad za ministerialną publikacją przybliżamy modele funkcjonujące w tych państwach.
Fundacja rodzinna funkcjonująca w Austrii posiada osobowość prawną. Jej siedziba musi mieścić się na terytorium Austrii. Nie ma przepisów przewidujących ograniczenia dotyczące celów działania fundacji, tym niemniej działa ona jedynie w celu osiągnięcia celów statutowych. Kapitał założycielski fundacji musi wynosić co najmniej 70.000 euro. Fundacją rodzinną zarządza co najmniej 3-osobowa rada. Jej członkiem może być fundator. Rada została zabezpieczona przed wpływami beneficjentów na podejmowanie jej decyzji. W związku z tym nie mogą być jej członkami: beneficjent, jego małżonek, krewni w linii prostej oraz w linii bocznej, a także osoby prawne. Przewidziano regulację umożliwiającą efektywne funkcjonowanie fundacji rodzinnej w razie śmierci fundatora. W takim wypadku rada może – za zgodą sądu – zmienić statut fundacji rodzinnej, ale tylko w takim zakresie, w jakim jest to uzasadnione zmianami okoliczności i w jakim ma służyć zachowaniu jej podstawowego celu działania.
Fakultatywnym organem jest rada nadzorcza (rada protektorów) o kompetencjach kontrolnych i nadzorczych. Organ ten powinien składać się co najmniej z 3 członków. Rada powołuje (obligatoryjnie) audytora, który bada sprawozdania finansowe fundacji. W fundacji rodzinnej, w której nie ma rady protektorów, audytora powołuje sąd rejestrowy.
Austriacka fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej. Na gruncie prawa podatkowego traktowana jest jak spółka prawa austriackiego. Wniesienie aktywów do fundacji rodzinnej, podobnie jak i wypłaty na rzecz beneficjentów są opodatkowane, zwolnione od podatku są zaś – niezależnie od wielkości udziału i okresu posiadania – dywidendy wypłacane między austriackimi osobami prawnymi.
Utworzona na podstawie statutu (obowiązuje forma aktu notarialnego) holenderska fundacja rodzinna jest osobą prawną, podlegającą wpisowi do rejestru handlowego. Wypłata środków beneficjentom nie może być wyłącznym celem fundacji rodzinnej. Wyjątek stanowią fundacje rodzinne, których celem działania jest działalność charytatywna. Sprawy fundacji rodzinnej prowadzi – składająca się z osób fizycznych lub prawnych – rada dyrektorów w liczbie co najmniej jednego członka. Mogą też zostać powołane organy nadzorcze: rada nadzorcza lub rodzinna rada nadzorcza, jednakże nie jest dopuszczalne łączenie funkcji członka tych organów z funkcją członka w radzie dyrektorów.
Fundacja rodzinna może tu prowadzić działalność gospodarczą, choć decyzja w tym zakresie należy do fundatora. Tylko wówczas fundacja rodzinna podlega opodatkowaniu. Nie podlega opodatkowaniu wniesienie aktywów do fundacji, wypłaty pieniężne oraz świadczenie na rzecz beneficjentów. Opodatkowaniu podlega zaś wypłata dywidendy do fundacji.
Fundacja rodzinna założona w Liechtenstein posiada osobowość prawną. Cel fundacji rodzinnej wyznacza fundator. Późniejsza zmiana tego celu jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy spełnienie pierwotnego celu jest niemożliwe, a nowy cel będzie najbliższy woli fundatora. Przepisy kształtują wartość minimalnego kapitału założycielskiego na poziomie 30.000 euro.
Bieżące sprawy prowadzi rada fundacji, składająca się co najmniej z 2 członków – osób fizycznych lub prawnych. Co najmniej jeden jej członek musi posiadać obywatelstwo oraz rezydencję jednego z krajów członkowskich EOG, a także posiadać uprawnienia licencjonowanego dostawcy usług powierniczych w kraju. Członkowie rady fundacji są powoływani i odwoływani zgodnie z regułami przewidzianymi w dokumencie ustanawiającym fundację albo w innych dokumentach wewnętrznych. Dokumenty te określają także uprawnienia członków oraz ich kadencyjność.
Fundacja może powołać protektora albo radę protektorów o kompetencjach kontrolnych i nadzorczych nad przestrzeganiem statutu i regulacji wewnętrznych. Organ ten posiada również uprawnienie wyboru audytora (powołanie audytora jest również fakultatywne). Prawo Liechtensteinu przewiduje również zakaz łączenia stanowisk w radzie fundacji ze stanowiskami we wspomnianych organach kontrolnych.
Na gruncie prawa podatkowego fundacja rodzinna jest uznawana za spółkę prawa Liechtensteinu i jest opodatkowana podatkiem dochodowym od osób prawnych. Dotyczy to fundacji, które prowadzą faktyczną działalność operacyjną. W przeciwnym razie fundacja rodzinna płaci roczną daninę w stałej wysokości. Fundacja rodzinna nie podlega opodatkowaniu podatkiem od zysków kapitałowych, podatku od darowizn ani od spadków. Ponadto nie jest opodatkowane wniesienie aktywów do fundacji, wypłata dywidend przez spółkę w kraju do fundacji oraz wypłaty pieniężne i świadczenia rzeczowe.
Maltańska fundacja rodzinna powstaje z chwilą wpisu do rejestru osób prawnych Malty, tu też musi znajdować się jej siedziba. Statut powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.
Obok obligatoryjnego organu zarządzającego – rady administracyjnej – w fundacji rodzinnej może działać organ nadzoru: rada nadzorcza, protektor albo rada protektorów. Rada administracyjna składa się co najmniej z 3 członków – osób fizycznych – albo jednego, gdy jest nim osoba prawna. W tym ostatnim przypadku osoba prawna musi jednak posiadać trzech członków w swoim organie zarządzającym. Statut powinien określać reguły powoływania i odwoływania członków rady. Organ nadzoru ma prawo kontroli czynności rady, powoływania i odwoływania jej członków, a także – jeśli statut tak stanowi – zatwierdzać wybrane czynności podejmowane przez radę. Fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej.
Pod względem podatkowym fundacja traktowana jest jak spółka prawa maltańskiego, a jej przychody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych. Fundacja rodzinna może przy tym korzystać z wielu zwolnień podatkowych. Opodatkowane są dywidendy wypłacane przez spółkę maltańską do fundacji. Natomiast wniesienie aktywów do fundacji, wypłaty pieniężne oraz świadczenia rzeczowe na rzecz beneficjentów nie podlegają opodatkowaniu.
Niemiecka fundacja rodzinna posiada zdolność prawną i podlega rejestracji. Fundator określa cele danej rodziny, a fundacja działa, aby cele te zrealizować. W fundacji działa rada fundacyjna jako organ reprezentujący oraz rada doradcza. Fundacji nie dotyczą przywileje podatkowe. Beneficjentów przeważnie traktuje się jako osoby trzecie, obowiązane do zapłaty podatku według najwyższej stawki podatkowej.
Minimalny kapitał założycielski szwajcarskiej fundacji rodzinnej wynosi 50.000 CHF. Fundacja nie podlega rejestracji w rejestrze handlowym. Fundatorem może być osoba fizyczna albo prawna, niekoniecznie obywatel Szwajcarii. Obywatelstwa Szwajcarii nie musi posiadać także beneficjent. Majątek fundacji rodzinnej nie musi znajdować się na terytorium Szwajcarii. Celem fundacji, określanym przez fundatora, jest zwykle przyniesienie korzyści konkretnej rodzinie w postaci sfinansowania edukacji czy pomocy w przypadku problemów ze zdrowiem. Majątek fundacji może być przeznaczany jedynie na ten cel, nie zaś na bieżące potrzeby członków rodziny fundatora. Fundacja jest zarządzana przez radę fundacji albo zarząd.
Podstawowym dokumentem fundacji, regulującym jej strukturę i zasady działania, jest karta fundacji. Fundacja rodzinna w Szwajcarii opodatkowana jest preferencyjną stawką podatkową.
Fundacja rodzinna w Szwecji może być powołana w liście donacyjnym fundatora albo w testamencie. Może zostać także powołana przez pracodawcę i organizację związkową w ramach zbiorowego układu pracy. Dokument założycielski powinien konkretyzować cel działania. Fundacja rodzinna podlega rejestracji. Musi być w niej utworzony zarząd, składający się co najmniej z jednego członka, a zarządzanie fundacją można powierzyć także osobie trzeciej. Kontroli działalności fundacji rodzinnej dokonuje audytor.
Majątek fundacji powołanej w ramach zbiorowego układu pracy stanowią wpłaty dokonane przez pracodawcę i okresowe wypłaty dokonywane przez członków organizacji związkowej. Cel takiej fundacji sprowadza się przeważnie do zabezpieczenia świadczeń socjalnych lub emerytalnych dla pracowników.
Fundacja rodzinna podlega zasadom opodatkowania właściwym dla szwedzkich spółek z o.o. Fundacje zaś, które działają na rzecz zabezpieczenia emerytalnego są częściowo zwolnione z podatku dochodowego.
